Sanghalar nasıl gettolaşır?

Bu yazımda ''Sangha nedir?'', ''Getto nedir?'', ''Bir sangha nasıl gettolaşır?'', ''Sangha içinde miyiz, yoksa bir gettoya mı üyeyiz?'' ve ''Sanghaların gettolaşmaması için nelere dikkat edebiliriz?'' gibi soruların üzerinde durmaya çalıştım. 

Buddhacı gelenekte üç temel kavram var: Buddha, Dharma ve Sangha. En basit anlamda Buddha, ne kadar zorlu yaşam şartları içinde olursak olalım, tüm acılardan özgürleşmiş, şevkatli ve bilge bir insan olma potansiyelimizin kendisidir. Dharma, bu potansiyeli ortaya çıkarmak için gerçekleştirdiğimiz eylemler ve uygulamalar, yani Buddha'ya giden yoldur. Sangha ise, Buddha'ya giden yolda olan insanların bir araya geldiği topluluktur. En basmakalıp anlamda Buddha, uyanmış olan; Dharma, öğreti ve Sangha, aynı öğretiyi benimsemiş insanlardan oluşan topluluk demek.

Peki Sangha neden bu kadar önemli?

Dharma, zorluklarla ve yanılsamalarla doludur. İnişler ve çıkışlar olur. Bilinci her an uyanık tutmak kolay değildir. Ne kadar yol almış olursak olalım, bazen her şeyin başa sardığını ve hiç de yol alamadığımızı düşündüğümüz anlar olabilir. Niyetimizi unutabilir, hayatın çalkantısı içinde yönümüzü kaybedebiliriz. Sangha, yalnız yürümekte zorlandığımız anlarda bir destek güçtür. Birlikte pratik yapmak, şevk ateşimizi körükler. Aynı niyeti paylaşan insanlarla bağ kurmak, bize niyetimizi hatırlatır. Başkalarının da benzer zorluklar yaşadığını görmek, kendimize daha anlayışlı bir dille yaklaşmamızı sağlar. Yani Sangha, şevkatli bir ayna, sırtımızdaki dost elidir. Bazen düştüğümüzde ayağa nasıl kalkacağımızı hatırlamayabiliriz. O anlarda Sangha, ''Bak, işte böyle yapıyorduk.'' der.

Getto ise sosyolojik bir kavram. Bir grubun kendini dış dünyadan izole ederek içine kapandığı alan anlamına geliyor. Tarihte genellikle dışlanmış grupların yaşamak zorunda bırakıldığı bölgeler için kullanılsa da, günümüzde ideolojik izolasyon alanları için de geçerli bir kelime.

Kişi sayısı kaç olursa olsun, bir toplulukta ''biz ve diğerleri'' ayrımı belirginse, farklı olana tahammül azsa, topluluğa ait doğrular tek doğru kabul ediliyorsa, eleştiriler tehdit olarak algılanıyor ve savunmaya geçiliyorsa, topluluk içinde transfer edilen bilgiler sorgulanmadan kabul ediliyorsa bu topluluğun gettolaşmış olduğunu söyleyebiliriz.

Bir sangha nasıl gettolaşır?

Sangha'nın özü birlik, açık kalp, karşılıklı destek olsa da, bazı sebeplerden Sanghalar da zamanla gettoya dönüşebilir. Tarikatlar, dış dünyayı ''kirli'' görüp üyelerini izole tutan yapılardır. Tarihte bazı manastır toplulukları, katı kurallarla üyelerini dış dünyadan koparmışlardı. Günümüzde bazı new age gruplar, eleştiriye kapalı, liderini mutlak doğru olarak kabul eden, farklı yaklaşımları küçümseyen topluluklara dönüştü.

Eğer biz bir topluluğun parçasıysak, bu topluluğun bir sangha mı yoksa getto mu olduğunu nasıl anlayabiliriz?

Getto üyeleri, kendilerini diğer insanlardan farklı görme eğilimindedirler; kendilerine başka insanlardan daha üstün nitelikler atfederler. Bu topluluk, eleştiriyi ''negatif enerji'' sayar ve farklı görüşlere kapalıdır. Gettolaşmış topluluklarda genellikle kendisine mükemmellik atfedilen bir lider vardır. Liderin sözleri, kararları ve yaklaşımları sorgulanmaz; doğru kabul edilir. Lidere ya da topluluğa ait herhangi bir eleştiri, üyeler tarafından kişiselleştirilir ve savunmaya geçilir. Eleştiride bulunan kişilerin etik ve ahlak anlayışı masaya yatırılır ve bu kişiler topluluktan dışlanır. Topluluğun refahı bireylerden daha önemlidir.

Sangha üyeleri ise topluluk dışındaki başka insanlarla da bağlantı halindedir. Kendilerini başka insanlardan üstün ya da farklı görmezler. Sorgulayan ve araştıran, doğru bilgiye kendi yöntemleriyle ulaşmaya çalışan bir zihin yapısına sahiptirler. Eleştirileri dikkate alırlar ve farklı fikirleri yargılamazlar. Bu toplulukta deneyimlerine danışılan bilge kişiler olsa da bu kişilere bir mükemmellik atfedilmez. Kişisel deneyim her şeyin üstündedir. Kimse bir başkasının yolundan gitmeye çalışmaz; bir başkasını idealize etmez. Bireylerin özgünlüğü kabul edilir. Bireyler topluluktan daha önemlidir.

Her grup, en iyi niyetlerle bile gettolaşma riskine sahiptir. Çünkü eylemlerimizin sorumluluğunu bir topluluğa ya da lidere bırakmak, topluluk ya da lider ne diyorsa onu yapmak oldukça konforludur. Fanatizm, bireye net ve sarsılmaz bir kimlik sunar. Üstelik bir toplulukla birlikte kendini başka insanlardan üstün görmenin egomuzu onay alarak okşayan bir tarafı da var. Yani, ''Ben en doğru yoldayım ve yanımdakiler de bunun farkında.''

Sanghaların gettolaşmaması için nelere dikkat edebiliriz?

 

-Topluluk içi görüş birliği değerli olsa da, dışarıdaki fikirleri tehdit olarak algılamamak.  Farklı görüşlerle temas Sangha'yı besler; köreltmez.

-“Biz daha aydınız, daha doğru yoldayız, daha çok yol aldık” hissinin, Sangha'nın kırmızı alarmı olduğunu unutmamak.  Her insan eksik, her yol yarımdır.

-Sömürücü değil, kapsayıcı bir topluluk olmak.  Topluluk bireyi yok etmemeli; bireyin ışığını güçlendirmelidir.

-Öğretmenin veya rehberin dokunulmaz olmaması.  Sorgulanabilirlik sağlıklı bir Sangha'nın güvencesidir.

-Dış dünyayla temasın canlı, doğal ve akışkan kalması.  Sangha, içe kapandıkça hem dünyadan hem de gerçeklikten uzaklaşır.

-Eleştiri geldiğinde savunmaya geçmek yerine şefkat, dinleme ve saygı alanı yaratmak. Sangha içindeki herkesin eşit ve insan olduğu bilgisinden kopmamak önemlidir.

Sangha, insanın en derin ihtiyacına hitap eder: Birlikte dönüşmek. Ancak Sangha, bir konfor alanı değil, bir dönüşüm alanıdır. Bir topluluğun gerçek bir Sangha olarak kalıp kalmadığı, üyelerinin dünyaya ne kadar açık ve ne kadar şefkatli olduklarında gizlidir. Eğer topluluk, bireyin özgünlüğünü ve sorgulama cesaretini destekliyorsa, o zaman o topluluk hala "birlikte dönüşme" hedefine hizmet eden canlı bir Sangha'dır. Ancak kendini duvarlarla çevreleyip, kusursuzluk yanılsaması içinde üyeleri gibi olmayanları, düşünmeyenleri yargılamaya başlarsa, sadece egoları onaylayan konforlu ve kapalı bir gettoya dönüşmüş demektir. 

Buddha'ya giden yol, bir izolasyon değil, her şeyi kapsayan sınırsız bir şefkat ve bilgelik yoludur. Bu nedenle Sangha'nın görevi, üyelerine dünyadan kaçmayı değil, tam olarak dünyanın içinde, desteklenmiş bir halde uyanık kalmayı öğretmektir.